تصفیه روغن ترانسفورماتور برای حفظ کیفیت و عملکرد آن ضروری است. این فرآیند به دو روش اصلی فیزیکی و شیمیایی انجام می‌شود که هر کدام بر اساس نوع و شدت آلودگی روغن، مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند. درک تفاوت این دو روش به شما کمک می‌کند تا بهترین راهکار را برای نگهداری از ترانسفورماتور خود انتخاب کنید.

تصفیه فیزیکی (Physical Treatment)
این روش بر اساس جداسازی مکانیکی ناخالصی‌ها از روغن است و هیچ واکنشی شیمیایی در آن دخیل نیست. تصفیه فیزیکی معمولاً شامل سه مرحله اصلی است که به صورت پیوسته انجام می‌شوند:
1. فیلتراسیون: روغن از فیلترهای میکرونی عبور داده می‌شود تا ذرات جامد و معلق مانند گرد و غبار، فیبرهای سلولزی و ذرات فلزی از آن جدا شوند.
2. وکیوم (Vacuum): روغن تحت شرایط خلاء قرار می‌گیرد. این فرآیند باعث می‌شود که رطوبت (آب) و گازهای محلول در روغن تبخیر شده و از آن خارج شوند.
3. گرمایش: روغن تا دمای معینی گرم می‌شود تا ویسکوزیته (غلظت) آن کاهش یابد و فرآیندهای فیلتراسیون و گاززدایی با کارایی بیشتری انجام شوند.
مزایای تصفیه فیزیکی:
● هزینه کمتر: این روش نسبت به تصفیه شیمیایی به تجهیزات و مواد کمتری نیاز دارد و بنابراین هزینه آن پایین‌تر است.
● سادگی فرآیند: مراحل آن ساده‌تر است و زمان کمتری می‌برد.
● اثربخشی بالا برای آلودگی‌های اولیه: برای روغن‌هایی که تنها به رطوبت، گاز و ذرات معلق آلوده شده‌اند، بسیار مؤثر است.
معایب تصفیه فیزیکی:
● عدم حذف اسید و لجن: این روش قادر به حذف ترکیبات حاصل از اکسیداسیون مانند اسیدهای آلی و لجن نیست.
● احیای ناقص: کیفیت روغن تنها به صورت جزئی بهبود می‌یابد و خواص اصلی آن کاملاً احیا نمی‌شوند.
● کاربرد محدود: برای روغن‌های بسیار قدیمی و تخریب‌شده که دارای اسیدیته بالا و لجن هستند، کافی نیست.

تصفیه شیمیایی (Chemical Treatment)
این روش، که به آن احیای روغن (Oil Regeneration) نیز گفته می‌شود، یک فرآیند پیچیده‌تر است که با استفاده از واکنش‌های شیمیایی و جاذب‌ها، ناخالصی‌ها را از بین می‌برد و خواص روغن را به حالت اولیه باز می‌گرداند. تصفیه شیمیایی معمولاً پس از تصفیه فیزیکی اولیه انجام می‌شود تا کارایی آن افزایش یابد.
مراحل اصلی تصفیه شیمیایی:
● جذب سطحی (Adsorption): در این مرحله، روغن از میان موادی مانند خاک رس فعال، رزین‌های تبادل یونی یا جاذب‌های پلیمری عبور داده می‌شود. این مواد، اسیدها، لجن و سایر ترکیبات قطبی حاصل از اکسیداسیون را جذب و از روغن جدا می‌کنند.
● خنثی‌سازی (Neutralization): اسیدهای موجود در روغن با استفاده از مواد قلیایی خنثی می‌شوند تا pH روغن به سطح مطلوب بازگردد.
● افزودن مواد افزودنی (Additives): در برخی موارد، پس از تصفیه، مواد افزودنی مانند آنتی‌اکسیدان‌ها به روغن اضافه می‌شوند تا پایداری آن در برابر اکسیداسیون افزایش یافته و عمر مفید آن طولانی‌تر شود.
مزایای تصفیه شیمیایی:
● احیای کامل روغن: این روش قادر به حذف اسیدها، لجن و ترکیبات حاصل از اکسیداسیون است و خواص روغن را به طور کامل به حالت اولیه باز می‌گرداند.
● افزایش طول عمر ترانسفورماتور: با حذف عوامل تخریب‌کننده اصلی، عمر مفید روغن و عایق‌های کاغذی افزایش می‌یابد که به طور مستقیم به افزایش عمر ترانسفورماتور منجر می‌شود.
● کاهش هزینه‌های بلندمدت: احیای روغن، نیاز به تعویض کامل و پرهزینه روغن را از بین می‌برد.
معایب تصفیه شیمیایی:
● هزینه و پیچیدگی بالاتر: این روش به تجهیزات تخصصی و دانش فنی بالاتری نیاز دارد و هزینه آن بیشتر از تصفیه فیزیکی است.
● ملاحظات محیط زیستی: در فرآیند تصفیه شیمیایی ممکن است ضایعات شیمیایی تولید شود که نیازمند مدیریت صحیح هستند.
نتیجه‌گیری:
انتخاب بین دو روش به شدت به وضعیت روغن ترانسفورماتور بستگی دارد. اگر روغن فقط کمی آلوده به رطوبت و گاز باشد، تصفیه فیزیکی یک راهکار اقتصادی و سریع است. اما اگر روغن اسیدی شده و دارای لجن باشد، تصفیه شیمیایی تنها راه حل مؤثر برای احیای کامل و بازگرداندن آن به استانداردهای اولیه است. با انجام این فرآیند، می‌توان از هزینه‌های بسیار بالاتر ناشی از تعویض روغن یا خرابی کامل ترانسفورماتور جلوگیری کرد.